ولسوالی های ولایت بدخشان
فیض آباد مرکز بدخشان
فیض‌آباد شهری است در شمال شرقی افغانستان. این شهر مرکز ولایت (استان) بدخشان افغانستان میباشد :
تاریخچه
فیض آباد سرزمینی باستانی و تاریخی، مستور از ناهمواری‌ها، دورافتاده و سخت‌گذر است. این شهر در بخشی ازدره ک.کچه قرار دارد.
نام پیشین آن جوزان یا جوزگون‌دره بود که به معنی شهر و محل گردو است. میر یاربیگ بدخشی خرقه‌ای را که گفته میشد از آن محمد پیامبر اسلام است در راه سمرقند به هند به دست آورد و به جوزان آورد. نام جوزان از سال ۱۱۰۹ برابر یا ۹۸-۱۶۹۷ میلادی که زیارتگاهی برای نگهداری این خرقه در آنجا ساخته شد به فیض‌آباد تغییر یافت انتقال این خرقه به جوزگون‌دره در محرم ۱۱۰۹ به وسیله شیخ محمد ضیا و شیخ محمد نیاز انجام شده‌است.
در سال ۱۸۲۷ میلادی به دستور امیر ازبک شهر کندوز با خاک یکسان شد بطوری که تا مدتی «جُرْم» (گیلان) مرکز ولایت بدخشان بود. در سال ۳۹-۱۸۳۸ میلادی بازسازی فیض‌آباد شروع شد و مرکز تجارت در سرتاسر بدخشان گردید.
بهارک (بهارستان)
بهارک (بهارستان)
یکی
ازولسوالی های باستانی، بزرگ و مرکزی ولایت بدخشان میباشد که تاریخچه
بسیارطولانی داشته که ازلحاظ ترانزیتی یکی از شاه راههای بسیارمهم راه
ابریشم و فعلاً اکمال کننده مواد غدائی چندین ولسوالی هم جوار خود میباشد
که
می‌توان این ولسوالی زیبا را از لحاظ موقعیت جغرافیای، فرهنگی واقتصادی
مورد توجه قرار داد. این ولسوالی ًباسه دریای خروشان که یکی آن ازدره
.ولسوالی شهدا، دیگری آن از دره وردوج ودریای دیگری که درحقیقت دیوارطبیعی
به حساب می آید که از ولسوالی همجوار خود موسوع به ولسوالی جرم سرازیر شده
که در ناحیه "شش پل" این ولسوالی باهم یکجا میگردند، احاطه شده است.
دوم توسط کوه‌های سربه فلک محوطه شده‌است، که حدود اربعه این ولسوالی از شمال با ولسوالی ارغنجخواه، از جنوب باولسوالی جرم ولسوالی وردج، از غرب با ولسوالی خاش از شرق با ولسوالی شهدا و شیوه که یکی از تفرج گاه و چراگاه عمومی تمام سمت شمال به حساب می‌رود احاطه شده است.
از نگاه فرهنگی مهد پرورش علما، شعرا و روحانیون پیر و جوان میباشد. جمعیت این ولسوالی طبق آمار به 45،000 نفر میرسد که مردم آن عمده تاً تاجک تبار بوده و به زبان فارسی تکلم میکنند. درین ولسوالی اقلیتی از ازبکها نیز زندگی میکنند که به نسبت داشتن روابط خانوادگی عمیق با تاجکها، تفکیک شده نمیتوانند. ازانجائیکه شماری از شهروندان این ولسوالی از سایر ولسوالیهای بدخشان و مرکز ولایت، فیض آباد، درین ولسوالی مسکن گزیده اند، لهجه های متفاوت و اصطلاحات متفاوت دران مشاهد میگردد که حتی در دانشگاه های افغانستان روی اصطلاحات و واژه های محلی این سرزمین تحقیق و بررسی صورت می‌گیرد.
از نگاه اقتصادی مردم این ولسوالی دارای اقتصاد متفاوت بوده وبیشتر مردم این ولسوالی زندگی خود را از طریق کشاورزی و دامداری، تجارتهای کوچک،هتل داری وغیره تمویل میکنند. این ولسوالی ازلحاظ آب و هوا برای زرع هرنوع گیاهان غذائی و پزشکی مناسب بوده و سیب شرین آن که نوع منحصر به فردسیب رخش است، در تمام افغانستان مشهور بوده، اما به نسبت نازکی و تقاضای زیاد آن، به بازارهای همجوار نمیرسد. خربوزه، هنداونه، توت، زردالو، انار و انگور آن نیز از شهرت خوبی برخوردار است.
کشم این ولسوالی در ولایت بدخشان است. ولسوالی دیگری نیز بنام تگاب در ولایت کاپیسا هست.
والسوالی تَگاب یکی از والسوالی (بخشداری‌های) ۲۹ گانه ولایت بدخشان میباشد. این ولسوالی در سال ۱۳۷۴ ه ش (۱۹۹۴ میلادی) با سعی و تلاش عزیز احمد بارز، سید جمال الدین شهیم و اجازه دولت وقت ازولسوالی کشم انشعاب نمود. بخشداری تگاب یکی از بخشداری‌های کوهستانی ولایت بدخشان میباشد.
اقوام ساکن والسوالی تگاب عبارتند از تاجکها (95%)، عرب‌ها (3%) و اسماری‌ها (گجر) (2%).نفوس مجموعی این والسوالی حدود ۲۲۰۰۰ نفر میباشد[۱].
روستاهای این والسوالی عبارتند از:وفدره، عاشقان، دو آبی، نوآباد، عارفان، کرستده، شایسته، واوچ، فرمانقلی، دشت قلعه (مرکز والسوالی) شهیدکان، سبزدره، غیلان، مریکان، دشتک، کوری، حولیگه، حصار، خمبک‌ها، کتوبالا، می‌باشندکه کرستده با داشتن بیشترین کادر تحصیلی ودانشجویی ودرعین حال لیسه دخترانه وپسرانه بگونه فعال می باشد که استادان وآموزگاران وی را حرفه ای ها تشکیل می دهند،روستای کرستده چوانان زیادی دارد که درولایات مختلف کشور درسمت های بالا ونیز درمرکز کشورازجایگاه خاصی برخوداراست ازجمله می توان از انجنیر عبدالمومین رییس زیربناهای وزارت معارف،دوکتوزعزیزاحمد بارزمقیم لندن،شهباز"صابری"رییس رادیوتلویزیون خاور،عبدلودود"حازق"رییس نهاد خصوصی ارف وهمچنان از فرمانقلی سلطان محمد اورنگ عضو پیشین مجلس نمایندگان مرحوم حاجی ناصریار و..می باشند که نقش مهمی در تحول ونگرش فکری مردم محل وولسوالی دارند.
این بخشداری با قرار گرفتن در مسیر بخشداری فرخار ولایت تخار وبخشداری
شهدا، از مسیرهای عمده راه ابریشم قدیم بوده وراه بدخشان(پامیر-سین کینانگ)
را را به قطغن وکابل وصل می نماید.
وضعیت اقتصادی
عموما مردم این بخشداری به دامپروری وکشاورزی مشغول اند وضعیت اقتصادی اکثریت مردم زیر خط صفر فقر قرار دارند، مردم به برق سراسری، تلفون، جاده، مکتب وبیمارستان دسترسی ندارند. حاصلات عمده کشاورزی این ناحیه را گندم، جو، جواری، باقلی، ارزن، برنج لک،کنجد، آفتاب گردان و..حبوبات تشکیل میدهد انواع میوه‌های دارای طعم فوقالعاده درین ناحیه در موسم بهار وتابستان قابل دست رسی است، توت، سیب وناک این ناحیه شهرت خاص دارد،توجه مردم درین اواخرنسبت به غرس درختان میوه ای جهت رشد فراوردهای زراعتی بیشتر شده است ومی توان نقش جوانان را در ایجاد این پدیده بارزتلقی نمود که آنها بااستفاده از دانش وفن درین مورد وهمچنان سفرهای جهت فراگیری دانشگاه به ولایات مختلف کشور بویژه غرب کشور هرات باستان نهایت ارزنده است،باید یادآورشدکه روستای کرستده با داشتن رمین های زراعتی وسیع نسبت به سایر روستاهای این ولسوالی ومعتدل بودن اوضاع جوی بگونه درست ومکمل می تواند انواع برنج های میین را نیز حاصل دهد که ازچند سال بدینسو کاشته می شود.
راه عمومی این بخشداری اسفالت نبوده و فاصله 35 کیلومتری (کشم-تگاب) دو ساعت وقت را ضایع میسازد. خدمات صحی وجود ندارد، روزانه تعدای از مردم بویژه مادران واطفال در اثر نبود بیمارستان و وقایه طبی جان میدهند.در این بخشداری بیمارستان فعال نیست و دولت هیچ برنامه به منظور راه اندازی بیمارستان نیز ارایه نکرده است. تعدادی ازمردم پروژه‌های برق آبی کوچک رار اه اندازی نموده اند که توسط ان خانه‌های خودرا روشن نمایند، مردم نیازمند همکاریهای دولت اند تا بتوانند در زمینه‌های اساسی به زندگی آرام وآسوده دست یابند.
وضعیت اجتماعی
مشکلات عدیده اجتماعی در میان مردم وجود دارد که از جمله عدم دسترسی مردم به ادارات دولتی سالم، دادگاه ودادستان عادل عمده‌ترین انهااست هنوز تعداد از فرماندهان دوران جهاد بر سرنوشت مردم حاکم بوده وهرچه بخواهند انجام میدهند وحقوق بشری مردم بشکل متواتر نقض میگردد. مکاتب این بخشداری از کمبود استادان مسلکی رنج میبرد وتعدادی از مکاتب از متوسطه به لیسه ارتقا یافته وسالها است که معلم وبودجه ندارند. نقش علمای دینی درین بخشداری بسیار ملموس است اکثرا پرابلم‌های حقوقی مردم در پرتوی شرعیت اسلامی توسط علمای دینی حل میگردد بنا بر الودگی ادارات دولت به فساد اکثرامردم ازارایه دعوی حقوقی شان به ادارات دولتی ابا میورزندوازطرفی هم دولت مردان،متنفذ اعضای مجلس نمایندگان پیشین وحال برای نغوذبیشتر وتثبیت جایگاه خویش ازهروسیله برای رسیدن به هدف استفاده نموده ودرتوظیف همپیمانانش شان درکرسی های این ولسوالی بایکدیگر زورآزمایی می کنند وروابط را برضوابط حاکم ساخته ودید مردم را نسبت به حکومت بدبینانه ساخته اند،این باعث آن شده است که گروهای مخالف دولت بخودپایگاه بسازندوآنرامستحکم نمایند. اکثریت مطلق نسل جوان در بیکاری مطلق بسر میبرند ومردم به کار ابرومندانه دسترسی ندارند واکثرا جوانان به محلات دیگر کشورحتی به کشورهای همسایه به مدتهای کوتاه بمنظور پیدا نمودن کار مسافرت می نمایند وردجریان مسافرت عده ای آنهاجان خودراازدست می دهند بویژه کسانیکه درکشورایران جهت دریافت پول توسط قاچاقبران محل باترفندهای ذهن جوانان مارامنحرف ساخته وبه سرنوشت مرگ میرساند به عنوان مثال شش جوان ازقریه کرستده طی یکسال گذشته ایران به این سرنوشت دچارشده اند.
ولسوالی (شهرستان)
کران و منجان یکی از شهرستانهای بدخشان افغانستان در گوشه جنوبی این ولایت میباشد که به دو قسمت کران (اکثراً سنی نشین) و منجان (اکثراً شیعه اسماعیلیه نشین) تقسیم شده است و دارای بیشتر از دوصد قریه و روستا میباشد.
از طرف جنوب با منطقه چترال پاکستان همسرحد است که یکی از مسیرهای مشهور مهاجرت در دوران جهاد و مقاومت کوتل خیرخانه و گرم چشمه آنرا با پاکستان وصل میسازد. در سمت جنوب غرب آن کوتل پریان یا انجمن این ولسوالی را با ولایت پنجشیر وصل میسازد و در سمت شمال آن ولسوالی یمگان موقعیت دارد. در شرق آن ولسوالی های واخان و زیباک و اشکاشم قرار دارند و در سمت شرق نیز پنجشیر و بغلان موقعیت دارند.
منطقه منجان آن نیز توسط کوتل کانتیوا با نورستان وصل میشود.
معدن مشهور لاجورد (بزرگترین کان لاجورد در جهان) در همین منطقه به همین نام (معدن لاجورد) یا سرسنگ موقعیت دارد. و همچنان کانهای کرومایت، نمک، طلا، زمرد، بیروج، یخک، لعل و سایر معادن دیگر نیز درین ولسوالی وجود دارند که توجه دولت را برای استفاده ازین معادن خواهان است.
در دوران جهاد این ولسوالی از اولین ولسوالی های (در آن زمان علاقه داری کران و منجان نامیده میشد و جزو ولسوالی بزرگ جرم و بهارک محسوب میشد) بود که مردم آن برضد دولت کمیونیستی قدعلم کردند و در دوران مقاومت نیز یکی از پشت پناهان و مرکز تمویل و پشت پناهی فرمانده مسعود بود که راه پنجشیر تاجیکستان نیز از همین سرزمین عبور میکرد.
امروز این ولسوالی یکی از پسمانده ترین شهرستان های بدخشان و افغانستان میباشد که حتی در همه ولسوالی یک آنتن یا پایه مخابرات دولتی یا یکی از شرکتهای مخابراتی وجود ندارد و با ورود به این منطقه از همه دنیا رابطه تان قطع خواهد شد. فقط یکی دو تلفون های دیجیتال ثریا و یکی دو تلفونهای افغان تلکام که شخصی از بعضی فرماندهان جهادی میباشد بعضی از ضروریات مردم را تا جای رفع میسازند ولی بهای تماس با آنها درین عصر فناوری و تکنولوژی فراتر از تصور میباشد.
ولسوالی ارغنجخواه
ارغنجخواه (اَرغَنج‌خواه) یکی ازولسوالی های ولایت بدخشان در افغانستان است. این ولسوالی در سال ۲۰۰۵ میلادی از یفتل پائین جدا گردید که آن نیز پیش از آن از فیض آبادایجاد شده بود. جمعیت این ناحیه نزدیک به ۱۲۰۰۰ نفر اعلام شده استولسوالی اشکاشم
اشکاشم (اِشکاشِم) یکی از ۲۹ ولسوالی ولایت بدخشان در خاور افغانستان است. مرکز آن شهر اشکاشم و مردمان آنرا را تاجیک گویند که بخشی از آنها به زبان اشکاشمی سخن میگویند. جمعیت این ولسوالی ۱۱۰۰۰ نفر برآورد شده است.
ولسوالی اشکاشیم در مرز تاجیکستان قرار گرفته و ناحیه‌ای نیز با همین نام در تاجیکستان هست
ولسوالی تیشکان
تیشکان یکی از ولسوالی های ولایت بدخشان در خاور افغانستان است. این ولسوالی در سال ۲۰۰۵ میلادی از ولسوالی کشم جدا گردید. جمعیت این ناحیه نزدیک به ۲۳۰۰۰ برآورد شده است.
ولسوالی ارگو
ارگو (اَرگو) یکی ازولسوالی های ولایت بدخشان در افغانستان است. این ولسوالی در سال ۲۰۰۵ میلادی از فیض آباد جدا شد. جمعیت این ناحیه نزدیک به ۴۵۰۰۰ نفر اعلام شده است.
ولسوالی جرم
جرم یکی از یکی ازولسوالی های ولایت بدخشان در شمال خاوری افغانستان است. مرکز آن شهر جرم بوده و جمعیت ولسوالی نزدیک به ۳۰۰۰ نفر برآورده شده است. بلندترین قله ی خندوکش با بلندای ۶۷۲۹ متر در این ولسوالی قرار دارد. «جرم» دارای دهستانهای است که هر کدام روستاهایی را در بر دارد. دهستانهای آن عبارتند از: فِرغامِنج، کیب، کیتِب، الریب، فِرغامرو، خوستَک و اسکان.
ولسوالی خاش
خاش یکی از ولسوالی های ولایت بدخشان در شمال خاوری افغانستان است. این ولسوالی در سال ۲۰۰۵ میلادی از ولسوالی جرم جدا گردید. جمعیت این ناحیه نزدیک به ۴۸۰۰۰ نفر برآورد شده است.
ولسوالی خواهان
خواهان یکی از ولسوالی های ولایت بدخشان در شمال خاوری افغانستان است. مرکز این ولسوالی شهر خواهان و جمعیت این ناحیه نزدیک به ۱۴۰۰۰ نفر برآورد شده است.
ولسوالی درایم
درایم (دَرایِم) یکی از ولسوالیهای ولایت بدخشان است. این ولسوالی در شمال غرب فیض ابادمرکز ولایت بدخشان واقع است. ولسوالی ارگو یگانه ولسوالی فاصل میان فیض‌آباد و درایم است.
این ولسوالی در امتداد یک درهٔ هموار و در میان رشته کوه‌ها و کوه‌بچه‌هایی خالی واقع است. این ولسوال زمین نرم و بیشتر تپه‌ها و مناطق آن کشت للمی میشود. در بهار و تابستان منظرهٔ دلپذیری دارد. باغ‌ها انبوه، دریایی نسبتا خروشان و منطقهٔ سر سبز. نفوس آن بیشتر از ۲۵ هزار نفر است. در این محیط مدارس دینی با داشتن علمای بسیار ورزیده و کلاسیک از رونق بسیار خوب در طول تاریخ برخوردار بوده‌است. قسمت‌های وسط درایم دارای زمینهای آبی و حاصل خیز است. مردم آن به دامداری و دهقانی مشغول‌اند. رونق تمدن و دانش در اینجا نسبت به سایر نقاط بدخشان بسیار خوب است و اکثر مردم آن به متون کلاسیک دینی دسترسی دارند. در اکثر قریه‌های این ولسوالی مکاتب دولتی عصری وجود دارد. دختران هم به مکتب می‌روند. مردمان دامدار آن در تابستان به قسمت‌هایی بالا و سردسیر می‌روند و آنجا را بنام ییلاق یاد میکنند، که مراد از آن عکس قشلاق و محله نشیمند دایمی است. مردم بالای درایم به زبان دری تاجیکی صحبت میکنند و مردم پایان درایم به زبان ازبکی.
امتداد آن از جنوب شرق از دریای کوکچه آغاز گردیده‌است و نهایت آن به مرز ولسوالی جرم در رشته کوه‌های هندوکش میرسد.
روستاها
این ولسوالی دارای بیشتر از 63 قریهٔ بزرگ و کوچک میباشد. از پایان به بالا: قریه‌ها قرار ذیل اند: ظهیرک، پنگانی، اعلانی، گلکی، لنگر، قرلق نشر، قرلق مکتب، حاجی پهلوان، قریهٔ فاضلان «قبلا مهاجران»، کولابی، بلکی، ده بازار، خندان شهر، گزکیل، نیم تله، کرگیان، غرچی، خاسپک، ده بالا، درهٔ باغ علیا ، دره باغ سفلی ، روی دشت ، چشمهٔ قلندر، ده ملایان، کرسنگ، مشاطیل، یامچیان، خم میر هزار، ترگنی‌های سفلی وعلیا، پتاوک، باغ صوفی، شخی گیلان، توت دره، دره محمود، نو آباد،دوآب، قوت علی و مــنــجـــی ها.
این ولسوالی علمای ودانشمندان مشهور و مدارس تاریخی را در طول دوران داشته‌است..،ازجمله مدارس عمده ومشهوراین ولسوالی که درحدوربیش ازیک قرن درخدمت علم دوستان وطلبه علوم اسلامی بوده دارالعلوم ترگنی رامی توان نام بردکه برای اولین بارتوسط عالم متدین ومشهورمولوی عبدالعلی پایه گزاری شدوسالهای متمادی طلبه علوم اسلامی ازاکناف واطراف بدخشان وسایرولایت همجوارغرض فراگیری علوم اسلامی به این مرکزمرجعه وعطش خودرامرفوع میساختندالبته قابل به تذکرهست که مولوی عبدالعلی که ازجمله فارغین مدرسه دیوبندوازشاگردان مولاناحسین احمدمدنی ومولانامحمودالحسن میباشد ودرحالیکه مسکن اصلی این عالم ربانی ولسوالی دروازولایت بدخشان بوداما بعدازفراغت قریه ترگنی ولسوالی درایم رامنحیث مرکزپخش علوم اسلامی انتخاب نمودکه صدهاتن ازطلبه رابه مرحله بالای ازدانش رسانیده واکثرشاگردان این عالم بزرگ اکنون منحیث مرجع فتوی برای مردم مسلمان ولایت بدخشان میباشندوبعدازرحلت ایشان مدرسه مذکوررامولوی دوست محمد یک تن ازعلمای مشهوراین مرزبوم اداره وسالهای متمادی مصروف تدریس علوم اسلامی بوده اند امامتاسفانه دراثر کودتای ملحدین در 7 ثور 1357 که به جهاد و قیام مردم غیور این ولسوالی همانند سائر ولسوالی هیا و قرا و قصبات افغانستان انجامید و بعد از بعضی درگیری های داخلی که تعدادازافرادغیرمسوول در مدتهای متقاطع بر این ولسوالی حاکم شدند بعضی از مدارس مذکور برای مدت چند سال ازفعالیت بازمانده واهالی متدین محل درصددفعال سازی دوباره این مرکزبزرگ علوم اسلامی هستند برعلاوه علمای که درمدرسه مذکورفعالینت نموده اند ولسوالی درایم اشخاص خیرعلما ودانشمندان مشهور مانند مولانا زین الدین، مولانا عبدالقادرمولوی عبدالحق رسولی، مولانا عبدالغفور ،مولاناابوالخیر زیرک، قاضی عبدالحق عتید،طلب الدین لعلستانی ، قاضی حسین احمد مدنی ، دکتور عبد القدیم فطرت، عبدالستار دهزاد و محمد میرویس غیاثی،و ده‌ها نفر از علما و دانشمندان دیگر.همچنان الحاج شاه عبد الاحد افضلی وکیل منتخب مردم درایم درپارلمان کشور می باشد .
اواخر ماه قوس سال ۱۳۸۷ه ش صدها تن مواد خوراکی ازقبیل گندم وروغن که حسب معمول ازطرف سازمان غذیی جهان برای متعلمین مکاتب درولایت بدخشان به شمول ولسوالی درایم درنظر گرفته شده بود به ولسوالی درایم مواصلت نمود که امید فامیل‌های فقیر وبی بضاعت که فقط امید حیات شان درگروتوزیع این مواد بود بی صبرانه توزیع انراارزو می‌نمودند.
اقتصاد
ازنظر اقبصادی حدود ۹۰٪مردم این سرزمین به زراعت مشغول بوده که عمده تولیدات زراعتی شان را کندم جو جواری تشکیل میدهد اما متاسفانه زمینهای ابی ان تحت بستر دریای خروشان قرارداشته که همه ساله مقدار ازاین زمینهای هموار به بستر دریا تبدیل میگردد ودولت درین زمینه هیج اقدامی تاکنون نکرده‌است وحدود ۷۰٪زمینهای زراعتی ان به شکل للمی کشت می‌شودکه دراثر خشک سالی‌های متواتر جدی صدمه دیده‌است اما اگر دولت مرکزی توجه جدی به خرج دهد امکان ان وجود دارد تا بخش اعظم ازاین زمینهای للمی به زمینهای ابی تبدیل گردد درصورت که باران‌های موسمی یاری کند حاصلات این سرزمین برای اهای این دیارکافی بود ه وبعضا صادر هم میگردد که سال۱۳۸۷هزارهای تن مواد خوراکی به ولایات همجوارصادرگردید.
دامداری
مالداری نیز ازمحصولات مهم این ولسوالی بوده که اکثر اشخاصیکه زمین زراعتی کافی ندارند غرض تکمیل مایحتاج زندگی خود به نگهداری مواشی مثل بز گوسفند گاو اسپ وغیره می‌پردازند که نسبت عدم مراقبت ازعلفجرها همه به زمینهای زراعتی تبدیل گردیده‌است که ضربه بزرگی را به مالداران واردنموده‌است اماباوجود مشکلات بازهم مردم دلسرد نشده با نقل ازروستاها به ییلاق‌ها که درقسمت‌های بالای درایم موقعیت دارد بازهم به مالداری مشغول هستند اما متاسفانه درسال ۱۳۸۷دراثر عدم مراعت مقررات مالداری ونبود مرکز تداوی مواشی حدود ۸۰٪مواشی ازبین رفته که صدها میلیون افغانی به مردم این ولسوالی ضرر رسیده‌است.
ولسوالی دروازه بالا
دروازه بالا (نسی) (نِسَی) یکی از ولسوالی های ولایت بدخشان در شمال خاوری افغانستان است. این ولسوالی در سال ۲۰۰۵ میلادی از ولسوالی «درواز» جدا گردید. جمعیت این ناحیه نزدیک به ۱۱۰۰۰ نفر اعلام شده است. درگذشته آن بخشی از شاهزادگی نیمه خودسالاری با فرمانروایی میر بود.
ولسوالی مایمی
ولسوالی مایمی یکی از شهرهای بزرگ ولسوالی ولایت بدخشان است که دارای هوای مطبوع و خوشی است.ولسوالی مایمی دارای 31 مسجد است که یکی از آنها مسجد جامع است که در حدود 4000 متر مربع مساحت دارد که ایام سردسیر، جمعیت انبوهی برای نماز به آنجا می‌روند.
بیشتر مردمان این منطقه کشاورزهستند و گندم،جو، هندوانه،خربزه . زردآلو،گرد،سیب،توت سفید،آلبالو وگیلاس از میوه‌های منطقه است.
بیابانها، علفزارها، چشمه، جویبارها و آبشارهای زیبا از زیبائی‌های این منطقه است. خانه‌ها در این منطقه اغلب سفید و دارای دو طبقه و حیاط‌های بزرگ است. ولسوالی مایمی مهد پرورش دوشخصیت بزرگ ومتفکرافغانستان بنام های مولانابحرالدین باعث و دکتر عبدالطیف پدرام به شمار می رود. دراین ولسوالی اولین مکتب بنام لسیه فطرت در دوران ظاهرشاه سابق افغانستان بنا شد.
ولسوالی راغستان
راغستان یکی از ولسوالی های ولایت بدخشان در شمال خاوری افغانستان است . این ولسوالی در سال ۲۰۰۵ میلادی از ولسوالی «راغ» تشکیل شد. دیگر ولسوالیهای تشکیل شده از ولسوالی راغ عبارتند از کوهستان و یاوان. ولسوالی به نام راغ دیگر وجود ندارد.
ولسوالی زیباک
ولسوالی زیباک یکی از بخش‌های ولایت بدخشان در افغانستان است که دارای دره‌های سرسبز و کوهای سر به آسمان کشیده و قله‌های بلند است که دقیقا سرچشمه دریای خروشان کوکچه از سمت کوه توپخانه به سوی کران و منجان و از سمت شرق سرجشمه بخش دیگر دریای کوکچه از سمت زیباک میباشد.
زیباک درحدود بیشتر از صدوهشتاد کیلومتر با کشورپاکستان (ناحیه چترال) مرز مشترک داشته و به ولسوالیهای اشکاشم، کران و منجان، قمستی از ولایت کنر، ولسوالی جرم، ولسوالی یمگان، ولسوالی وردوج، ولسوالی زردیو و سرغیلان نیز هم مرز میباشد.
جغرافیای طبیعی
زمستان زیباک خیلی سردبوده وهوای آن خنک میباشد، بهارآن ازبرج ثوراغازمیشود، ومدت گرمی آن تا اخیربرج عقرب ادامه میباید. فصل تابستان آن خیلی گوارابوده وهوای دلپذیردارد.
آهوهای مارکوپلو که به آن قشقار گفته میشود، آهوهای جنوربزکوهی میش کوهی، ماهی‌های قزل الا معروف به ماهی خالداردراین منطقه خیلی زیاد است.
معادن
گوگرد یکی از معادن مهمی است که در زیباک فراوان یافت گردیده و معادن سرشارآن در ناحیه سنگلیچ نزدیک کوتل توپخانه‌است.
اماکن دیدنی
زیارت‌های مشهورآن، زیارت صاحب دیوان شاه درقریه خلخان، زیارت پنجه شاه درنزدیکی زرخان، زیارت محل زندگی پیرناصرخسرو درتکیه خوبان نزدیکی اسکتول، زیارت امیردرقریه گلخانه، محل بودباش ناصر در قریه نوآباد، زیارت شهزاده عبید در زرخان میباشد.
قریه ها
بزرگترین قریه‌های زیباک عبارت اند: قریه خلخان، قریه نوآباد، قریه شینگوک، قریه کزدان پست، قریه کزدان بالا، قریه دشتخوان، قریه دن، قریه روکال، قریه ریدخود بین، قریه ریدخود میانه، قریه اوسپد، قریه کندن‌ها، قریه زرخان، قریه رازراک، قریه دریک، قریه غاریب، قریه ویرس، قریه یقین آباد، قریه کیده، قریه ده گل، قریه تیزاب، قریه استیچ (کلالا) قریه دشت رباط، قریه فلخمدیک، قریه پارغ، قریه اسکیتول، قریه سنگلیچ وقریه‌های مرکزی ( ده بالا، ده زیر، ده میانه، فرخال و چاکران میباشد.
خلخان یکی اززیباترین قریه‌های این ولسوالی بوده و بیشترین جمعیت را دارا میباشد. این قریه زادگاه دو شخصیت معروف دیوان شاه ولی و بابا سفا و سرزمین خانم ( مادووس ) یکی از زنان فعال و چریک صحنه‌های نبرد بوده که در یک جنگ رویایی یکجا با برادرش شهزاده عبید شهید گردیده است.
قریه خلخان که بیشترین تحصیل کرده‌ها و بیشترین مردمان باسواد محل را تشکیل میدهد خیلی مردمان فرهنگ پروره بوده، به مردمان که به آنها خدمتی انجام داده اند تا سالهاقدردانی میکنند. مردم این قریه نوروز خاصی به مناسبت ( بزرگداشت سالی درگذشت دیوان شاه شخصیت مذهبی دارند که طرزخاصی همه ساله بگونه خیلی با شکوه تجلیل و گرامیداشت بعمل میاورند. درین نوروز رسم پهلوانی که جزو فرهنگ آریایی است، بزکشی، نشان زنی به وسیله تفتگ، دویدن جوانان به گونه مسابقه و سایر بازی‌های محلی اجرا میگردد.
سرشناسان
شاعران معروف گذشته زیباک عبارت اند از: دیوان شاه ولی، بابا سقا، گلزارسنگلچی، ملاآدینه ازخلخان، ملانظرمحمد زرخانی، .... وشماری دیگر.زیباک ازگذشته‌های دوربه این سو، مرکزاداره محلی منطقه بوده ودرصدوپنجاه سال اخیراداره دولتی درین منطقه موجود بوده.
مذهب
مذهب مردم زیباک در مجموع مسلمانان شعیه امامیه اسماعیله بوده است.
جرم و جنایت
درین مناطق منازعات کمتربوده، جرایم اخلاقی، جرایم جنایی، جرایم علیه امنیت عامه در پایانتریم درجه آن قراردارد.
بشترین منازعات محلی به سطح قریه توسط رهبران مذهبی (موکی‌ها) و خیلفه‌ها حل وفصل گردیده و سطح خشونت، قتل، راهزنی، دزدی، تجاوزجنسی درین منطقه وجود ندارد و یا بسیاراندک است.
مردم شناسی
مردم زیباک به صلح وارامی خیلی علاقمند بوده، با تمام مردم بدخشان روابط دوستانه و صمیمانه دارند. آنچه قابل افسوس است این است که، ازگذشته‌های دور به نسبت اینکه دوا و داکتر نبوده، تعداد مردان کهن سال معتاد به تریاک هستند، هرچند پیمانه آن نسبت به گذشته خیلی تقلیل یافته ولی تا هنوزهم تعدادی ازین بابت مریض هستند.وکی ازموسسات خیریه دارد جهت تداوی معتادین برنامه‌های خودراتازه آغازنماید. جوانان درین راستادرزیباک خیلی فعال بوده وعلیه این پدیده شوم سخت مبارزه دارند.
تاریخچه
زیباک به حیث پایگاه آخرین مرزمقاومت اسلامی وسنگرهمیشگی ورویایی با جهبه کافرستان قبلی، ونورستان امروزی است، بشترین حملات نظامی را جهبه کافرها درسالهای که نورستان هنوزبه دین اسلام مشرف نشده بود، به زیباک تحمیل نموده اند، چندین بارتوسط سپاهیان به گفته مردم محل ( کافردوری ) همه هست وبود مردم زیباک به تاراج رفته وچورچپاول شده است، جوانان ومردم زیادی زیباک درآن دوره هادربرخوردهای میان جهبه اسلامی ازسوی مردم زیباک و جهبه مخالف غیراسلامی کافرستان جان به حق داده اند .
خاطرات تلخ دوره‌های هجوم کافردوری وفراری وآوره شدن مردم برخی مناطق زیباک هنوزم دریادهای وسینه هاباقمیانده است وازنسلی به نسلی دیگرانتقال گردیده است، که خیلی درد آوروتاثربرانگیزبوده وحکایت ازثابت قدمی واستواری وتعهد عقیدتی مردم زیباک را نشان میدهد که با چه ایثاروفداکاری ازایمان، عقیده واساسات اسلامی شان شان با پایداری ومردانگی پاسداری کرده وافتخارآفریده اند.
مردم زیباک به اعتقادات اسلامی ومذهبی شان سخت پاپند بوده وبه آن احترام خاصی دارند، وخود را ناجی ودین داراصیل میدانند ومذهب شان را اسلام واقعی وپیرو خط اصلی پیامبرخدا قلمداد میکنند، این مردم جهت دفاع ازعقاید شان درگذشته‌ها روزگارمصیبت باری سپری کرده وهزاران مشکلات طاغوتیان وبیداگران زمان را متحمیل شده اند.اما یک پرکاهی ام درروح وروان آنها تاثیرسوئ نکرده است.
مردم زیباک، افتخارات گذشته گان خودرا کاملابه یاد داشته وازآن پاسداری میکند، اساسات مذهبی وروزهای ملی چون نوزوزرا گرامی داشته وسایرافتخارات گذشته گان خودرا حفظ کرده اند.
اعتقادمردم زیباک این است، که مذهب ایشان افراطی گیری وتندروی وهمچنان عقب گرایی را محکوم نموده وتنها اسلام اعتدال را می پسندندکه با همه نوع بشربا روحیه همکاری ودوستی زندگی کند وگویا هیچ تعصب با سایراقوام ومذاهب دنیا نداشته باشند.
ولسوالی شغنان
شغنان یکی از ولسوالی های ولایت بدخشان در شمال خاوری افغانستان است با جمعیت نزدیک به ۲۴۰۰۰ نفر.
ولسوالی شکی
شکی یکی از ولسوالی های ولایت بدخشان در شمال خاوری افغانستان است با جمعیت نزدیک به ۲۶۰۰۰ نفر.
ولسوالی شهدا
ولسوالی شهدا یکی ازولسوالی های معروف ولایت (استان) بدخشان افغانستان میباشد. این ولسوالی در سال ۱۹۹۴ در زمان زمامداری پروفیسور برهان الدین ربانی، رئیس جمهور اسبق افغانستان از ولسوالی بهارک این ولایت جدا و منحیث یک واحد اداری مستقل عرض اندام نمود. اولین ولسوال شهدا آقای سید کبیر احمد متوکل، معروف به ملا سیدکبیر متوکل که از جمله شعرای نامور محل نیز میباشد، بوده و به مدت چندین سال ایفای وظیفه نموده‌است.
این ولسوالی متشکل از دو منطقه بنام زردیب و سرغیلان تشکیل یافته که در میان دو کوه کشیده از سلسله کوهای هندوکش شرقی موسوم به چاهل اخذ موقیعت نموده‌است. مردم محل همه به زبان فارسی دی تکلم نموده از لحاظ تباری تاجک و مسلمان سنی می‌باشند. بافت قبیله ئی این محل بسیار محکم بوده و در حقیقت همه مروبوط به یک خانواده وسیع ولی گمنام می‌باشند، که بنابر بعضی منابع، اولین خانواده که درین منطقه سکونت اختیار نموده است، شخصی بنام شاه دهفان بوده است که در سال سوم میلادی از ولسوالی جرم امروزی به آن دره مهاجرت کرده است. چون این دره سرشار از زمینهای علفچر، و مناسب برای دامداری و تربیه اسپ بوده است، و از طرف دیگر برای صید ماهی و شکار آهو مناسب بوده است، شاه دهقان با خانواده و اقاریبش به این دره مهاجرت کرده و پس از گزینش مسکن، شماری دیگری از سران خانواده های بزرگ دیگر ولسوایهای همجوار درین دره بعنوان محل ییلاق در بهار و تابستان سفر میکردند که بعدها این منطیقه را سرخیلان (محل سکونت سران خیل، یعنی قبیله) نامگذاری کردند که هنوز بخش وسیع این ولسوالی را بنام سرغیلان (که در واقع همان سرخیلان قدیمی است) مینامند. ولسوالی شهدا از سرسبزترین منطقه در ولایت بدخشان بوده که دارای درختان سرکشیده از چارمغز، توت، بادام، سیب و انواع میوه جات میباشد که بیشتر فراورده‌های صنعت باغداری آن از اقلام تجارتی و صادراتی خوبی افغانستان امروزی محسوب میگردد.
مردم این ولسوالی بیشتر به شغل کشاورزی و دامداری سروکار داشته و تجارتهای کوچک (Small Business) درین منطقه در حال شکل گیری است. دره شهدا نخبگان و روشنفکران متعددی را در زمانه های مختلف، با وجود محرومیت از حق تعلیم و تحصیل در زمان حکمرانی حکام پس از حمله مغول، به جامعه تقدیم نموده است. درسالهای پسین و کنونی نیز شماری از روشنفکران، دانشمندان، و نخبگان علمی و اکادمیک نیز در خود پرورانده است که از جمله، آقا عبدالقدیر فطرت (رئیس کل بانک مرکزی افغانستان در دو دوره جریان انقلاب و دوران بعد از نقلاب)، علام الدین (سفیر کبیر افغانستان در ازبکستان،اولین جنرالان (جمال الدین سعید)و(الحاج میراحمد روفی)،اولین بنیان گذار معارف (فیض محمد خان)درسرغیلان واولین معلم ( خان)درزردیب،اولین قاضی (گدا محمد صمیم)،اولین داکترطب (حافظ قمرالدین سرغیلانی)وغیره افراد نخبه و روشنفکر داشته‌است.
از شعرای معروف آن می‌توان سید کبیر احمد متوکل، غلام حیدرخان، دوکتور نذیر احمد، وغیره را نام برد. دریای که درین ولسوالی جاری است، از معاونین عمده دریای کوکچه بشمار رفته و آب زلال آن درتمام این استان زبانزد همه‌است. ماهی شرین و بدون استخوان آن کاملاً استثنائی بوده و محل تفریحگاه برای سیاحان میباشد. این ولسوالی دارای 153 روستا خرد و کوچک بوده که جمعیت آن بالغ بر 35،000 نفر میباشد. در ده موسوم به آسیچ که درقسمت های بالائی ولسوالی موقعیت دارد دارای چشمه از آب گوگرد (سلفر) بوده که همیشه آب گرم داشته و بدین لحاظ، محل تفریح شماری زیادی از مردم ولایت بدخشان میباشد. در منطقه دگر آن که بنام غاران مسمی است نمک وجود دارد که در سالهای پیش از آن استفاده بعمل میآمد. چشمه آسیچ که در میان دو دریاچه برفی موقعیت دارد، یکی از طبیعی ترین منظره های دیدنی در ولایت بدخشان میباشد که روزانه هزاران نفر جهت تفریح و سرگرمی و تماشای طبیعی ترین منظره ها به آنجا سفر میکنند و شبها و روزها را زیر چادرها سپری میکنند. گلاس شرین، چارمغز کاغذی، قیماق (خامه) گوسفندی، ماهی خالداری (هله بوقه) بدون استتخوان، دریای زلال، وزش بادهای معطر از گونه های طبیعی گلهای مختلف، و مردم مهمان نواز آن تجریه آدمی از زندگی در خاطره ها حک میکند. ساحات تفریحی دیگری آن، غاران، خوش دره، شیوه و غیره میباشد که هریک بهار و تابستان بهشتی دارد که به دیدنش ارزش ماندگار دارد.
ولسوالی شهر بزرگ
شهر بزرگ یکی از ولسوالی های ولایت بدخشان در شمال خاوری افغانستان است با جمعیت نزدیک به ۴۲۰۰۰ نفر.
ولسوالی کوف‌آب
کوف‌آب یکی از ولسوالی های ولایت بدخشان در شمال خاوری افغانستان است با جمعیت نزدیک به ۱۶۰۰۰ نفر.
ولسوالی کوهستان
کوهستان یکی از ولسوالی های ولایت بدخشان در شمال خاوری افغانستان است با جمعیت نزدیک به ۳۵۰۰۰ نفر. این ولسوالی در سال ۱۹۹۵ میلادی از ولسوالی «راغ» تشکیل شد. راغ دوباره در سال ۲۰۰۵ به دو ولسوالی دیگر به نامهای راغستان ویاوان تقسیم گردید. ولسوالی به نام راغ دیگر وجود ندارد.
ولسوالی واخان
واخان یکی از ولسوالی های ولایت بدخشان در شمال خاوری افغانستان است با جمعیت نزدیک به ۱۳۰۰۰ نفر.
ولسوالی وردوج
وردوج یکی ازولسوالی های ولایت بدخشان در شمال خاوری افغانستان است با جمعیت نزدیک به ۱۷۰۰۰ نفر.
ولسوالی یاوان
یاوان یکی از ولسوالی های ولایت بدخشان در شمال خاوری افغانستان است با جمعیت نزدیک به ۲۰۰۰۰ نفر. این ولسوالی در سال ۱۹۹۵ میلادی از ولسوالی «راغ» تشکیل شد. راغ دوباره در سال ۲۰۰۵ به دو ولسوالی دیگر به نامهای راغستان وکوهستان تقسیم گردید. ولسوالی به نام راغ دیگر وجود ندارد.
ولسوالی یفتل پایین
یفتل پایین یکی ازولسوالی های ولایت بدخشان در شمال خاوری افغانستان است با جمعیت نزدیک به ۳۹۰۰۰ نفر.
ولسوالی یمگان
یمگان یکی از ولسوالی های ولایت بدخشان در شمال خاوری افغانستان است با جمعیت نزدیک به ۲۰۰۰۰ نفر.
..................................................................................................................................
